دوپامین[۱] یک انتقال‌دهنده عصبی است (یک ماده شیمیایی آزاد شده توسط سلول‌های عصبی) که نقش مهم و متنوعی در نحوه عملکرد مغز شما بازی می‌کند.

نقش دوپامین در مغز

نورون‌های دوپامین (یاخته‌های عصبی) دارای جسم سلولی (پریکاریون[۲]) در میان‌مغز[۳] با رشته‌های عصبی (به نام آکسون[۴]) هستند که به قسمتهای دیگر مغز گسترش می‌یابند و به این ترتیتب دوپامین امکان انتقال از یک قسمت مغز به قسمت دیگر را پیدا می کند. این اتصالات و مسیرهای تولید و انتقال دوپامین (دوپامینرژیک[۵]) نامیده می‌شوند.

یک مسیر انتقال دوپامین از منطقه‌ای از ناحیه میان‌مغز به نام توده سیاه[۶] به عقده‌های قاعده‌ای[۷] می رود که حرکت را در بدن هماهنگ می‌کند. وقتی که نورون‌های دوپامین درقسمت توده سیاه از بین می روند، بیماری پارکینسون[۸] رخ می‌دهد - یک بیماری عصبی که با کندی حرکات، سخت و خشک شدن اندام‌ها و لرزش و ارتعاش بدن مشخص می‌شود.

دیگر جایگاه‌های پیام رسانی دوپامین شامل قشر پیش‌پیشانی[۹] مغز می شود، ناحیه‌ای از مغز که برای حل مسائل، تفکر ترکیبی و پیچیده، حافظه، هوش و زبان، مهم است. از مسیرهای فرعی انتقال دوپامین می توان به بادامه[۱۰] «که نقش مهمی در پردازش هیجانات بازی می‌کند» و هیپوکامپ[۱۱] «که برای حافظه اهمیت دارد»،‌ اشاره کرد.

علاوه بر حرکت، احساسات، حافظه و تفکر، نورون‌های دوپامین نقش بسیار مهمی در ایجاد انگیزه و سیستم پاداش‌ مغز[۱۲] ایفا می‌کنند. به همین دلیل است که سوءمصرف برخی مواد، به ویژه کوکائین و نیکوتین، اعتیادآور است - چون این مواد باعث تحریک سیستم پاداش دهنده دوپامین در مغز می‌شوند.

ارتباط دوپامین با سلامتی شما

علاوه بر بیماری پارکینسون تعدادی از اختلالات روحی-روانی نیز مرتبط با بدکاری دوپامین هستند؛ مانند اسکیزوفرنی[۱۳]، اختلال کم‌توجهی[۱۴] (ADD)، اختلال دوقطبی[۱۵] و افسردگی[۱۶]. شیوه‌های تاثیرگذاری دوپامین بر این بیماری‌های روحی، در هرکدام منحصر به فرد است. برای مثال در ADD، اختلال در دستگاه دوپامین باعث ضعف در تواناییِ دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع می‌شود. به همین دلیل است که داروهای محرک، مانند رتالین[۱۷] (Methylphenidate) یا Adderall (آمفتامین[۱۸])، که سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهند، به بهبود توجه و هشیاری کمک می‌کنند.

از طرف دیگر، در بیماری اسکیزوفرنی، سیستم دوپامین بیش فعال است. به همین دلیل است که در درمان آن از داروهایی که باعث بسته شدن گیرنده‌های دوپامین در مغز می‌شوند (به نام داروهای ضد روان پریشی[۱۹])، استفاده می‌شود.

آیا دوپامین در اختلال شخصیت مرزی نقش دارد؟

برخی محققان بر این باورند که اختلال عملکرد دوپامین، ممکن است در ایجاد اختلال شخصیت مرزی (BPD) دخیل باشد. این نظر عمدتا ناشی از مطالعاتی است که نقش دوپامین را در تفکر، تنظیم احساسات، و کنترل برانگیختگی تکانشی تائید کرده اند - که همه این ویژگی‌ها در افراد دارای BPD، دچار اختلال است. هم چنین به نظر می‌رسد داروهای ضدروان‌پریشی، عوارض و علايم BPD را کاهش می‌دهند؛ به ویژه عوارض خشم و عصبانیت و مشکلاتِ شناختی (مانند تفکر پارانویایی[۲۰]).

شایان ذکر است،‌ برخی دیگر از کارشناسان استدلال می‌کنند که چگونگی کمک‌رسانی داروهای ضد روان‌ پریشی به افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، از طریق مسیرهای عصبی غیر دوپامینی است. به طور کلی، گفتنش در این زمان دشوار است که نقش حیاتی دوپامین در رخداد و خط سیر اختلال مرزی، چقدر و چگونه است. تحقیقات بیشتر در آینده، در روشن کردن این ارتباط مفید و کمک کننده خواهد بود.

سخن پایانی

سیستم دوپامین یک دستگاه پیچیده و شگفت انگیز است که در شماری از کارکردهای عصبی و ذهنی مختلف شرکت می‌کند. با بررسی بیشتر نقش دوپامین در مغز، دانشمندان امیدوار هستند که اطلاعات لازم برای تولید داروهای هدفمند دوپامین را به دست آورند - بنابراین افراد مبتلا به بیماری‌های مرتبط با دوپامین، مثل اسکیزوفرنی، می‌توانند از عوارض جانبی نامطلوب آن رها و مداوا گردند.

 

[۱] Dopamine
[۲] Perikaryon
[۳] Midbrain
[۴] Axons
[۵] Dopaminergic Pathways
[۶] Substantia Nigra (SN)
[۷] Basal Ganglia
[۸] Parkinson
[۹] Prefrontal Cortex
[۱۰] Amygdala
[۱۱] Hippocampus
[۱۲] Reward System
[۱۳] Schizophrenia 
[۱۴] Attention Deficit Disorder (ADD)
[۱۵] Bipolar Disorder (BD)
[۱۶] Depression
[۱۷] Ritalin
[۱۸] Amphetamine
[۱۹] Antipsychotics
[۲۰] Paranoid Thinking