آنچه در این مقاله می خوانید:

علائم و عوارض   درمان

علت‌ها   شرایط مرتبط

تشخیص

اختلال شخصیت دوری‌گزین یا اجتنابی[۱] (APD) یک الگوی رفتاری پایدارِ مرتبط با بازداری اجتماعی[۲]، احساس عدم کفایت، و حساسیت به طرد شدن[۳] است که باعث بروز مشکلاتی در موقعیت‌های کاری و روابط فردی می‌شود. افراد مبتلا به ابن اختلال، به دلیل ترس از رد شدن یا عدم تائید، روال کناره گیری را پیشه می کنند؛ که پیشامدِ به شدت رنج آوری است. در حدود دو درصد از افراد جامعه دچار این اختلال هستند و تعداد مردان و زنان مبتلا به آن تقریبا برابر است.

بازداری اجتماعی: به کاهش عملکرد فرد به علت حضور افراد دیگر اشاره می‌کند. حضور دیگران سبب افزایش تهییج می‌گردد و افزایش تهییج که علت اصلی آن غیرقابل پیش‌بینی بودن تماشاچیان و به نوعی احساس عدم اطمینان در فرد می‌باشد، باعث کاهش عملکرد می‌گردد.

علائم و عوارض

در زیر فهرستی از عوارض رایج مرتبط با اختلال شخصیت دوری‌گزین وجود دارد:

  • بازداری اجتماعی
  • احساس بی‌کفایتی
  • حساسیت افراطی به ارزیابی منفی شدن
  • اضطراب در مورد اشتباه‌کاری یا حرف بیجا زدن 
  • نیازمندی به محبوب بودن
  • دوری از شرایط و موقعیت‌‌ها به دلیل ترس از عدم پذیرش و رد شدن
  • اجتناب از برقراری روابط نزدیک و صمیمانه یا به اشتراک گذاری احساسات درونی
  • دوری کردن از موقعیت‌ها و رویدادهای اجتماعی
  • دوری از تعامل در محیط کار یا رد کردن موقعیت‌های ترفیع شغلی
  • اجتناب از تعارض و کشمکش (در خدمت خوشی دیگران‌)[۴]
  • عزت نفس پایین
  • عدم جرئت‌ورزی
  • خودآگاهی افراطی
  • دیدن خود به عنوان فرد اجتماعی نالایق و یا دون پایه
  • عدم اعتماد به دیگران
  • خود انزوایی
  • عدم موفقیت در ایجاد ارتباط اجتماعی
  • فقدان لذت از انجام فعالیت‌ها
  • بروز اضطراب در وضعیت‌های اجتماعی
  • اجتناب از تصمیم‌گیری
  • حساس و مترصد دریافت نشانه‌هایی از مخالفت و یا عدم پذیرش
  • آسیب پذیری آسان نسبت به انتقاد و مخالفت
  • بدون دوست صمیمی / فاقد شبکه اجتماعی
  • عدم تمایل به خطر کردن یا امتحان کردن چیزهای جدید
  • رفتار هراسان و عصبی
  • برداشت منفی بی دلیل از شرایط معمولی و خنثی

علت‌ها

تصور می شودعلل اختلال شخصیت دوری‌گزین شامل عوامل ژنتیکی، محیطی، اجتماعی و روانی است. همچنین در کنار عوامل دیگر، مواردی چون سوءاستفاده عاطفی[۵]، عیب‌جویی، تمسخر یا عدم توجه عاطفی یا تربیت و پروش توسط یک والد نیز ممکن است منجر به شکل گیری این اختلال شخصیتی شود. عدم پذیرش و طرد شدن توسط همسالان نیز ممکن است به طور مشابهی، عاملی بالقوه برای بروز این اختلال باشد.

افرادی که این اختلال را تجربه می‌کنند، اغلب مانند کودکان خجالتی هستند و این خجالتی بودن با بزرگ‌تر شدن آنها کمتر نمی شود. اختلال اضطراب اجتماعی[۶] (APD) و اختلال شخصیت اجتنابی علایم و علل ژنتیکی مشابهی دارند و APD شکل جدی‌تری از این وضعیت است.

تشخیص

اختلال شخصیت دوری‌گزین تنها می‌تواند توسط یک متخصص آموزش‌دیده سلامت اعصاب و روان و براساس معیارهای مشخص‌شده در "راهنمای تشخیص آماری اختلالات روحی، ویرایش پنجم" - مرجع متخصصان بهداشت و درمان برای بررسی در هنگام تشخیص اختلالات - تشخیص داده شود. در حالی که یک پزشک خانوادگی می‌تواند اولین شخصِ در ارتباط، برای تشخیص اولیه باشد، ولی می بایست شما را به روانشناس، روان‌پزشک و یا دیگر متخصصین این حوزه برای تشخیص دقیق بیماری ارجاع دهد.

اختلال شخصیت دوری‌گزین معمولا در بزرگسالان تشخیص داده می‌شود، چون شخصیت کودکان هنوز در حال رشد است و رفتارهایی چون خجالتی بودن می‌تواند مقتضی سن و از تجربیات طبیعی دوران کودکی باشد که بعدا با بزرگ‌تر شدن آنها برطرف می‌شوند.

با توجه به راهنمای تشخیص آماری اختلالات روحی، حداقل چهار مورد از معیارهای زیر باید برای تشخیص قطعی این اختلال وجود داشته باشند:

  • دوری از فعالیت‌های حرفه ایِ دارای ارتباط اجتماعی قابل‌توجه، بعلت ترس از انتقاد، مخالفت و یا عدم پذیرش
  • عدم تمایل به سروکار داشتن با دیگران، مگر اینکه مطمئن باشید که شما را دوست خواهند داشت
  • کنارکشیدن از روابط صمیمانه، با ترس از تمسخر یا تحقیر شدن
  • مشغولیت فکری درباره مواجه شدن با انتقاد و یا عدم پذیرش در وضعیت‌های اجتماعی
  • ممانعت از ورود به شرایط اجتماعی جدید، به دلیل احساس بی کفایتی
  • داشتن احساساتی مبنی بر اینکه از نظر اجتماعی ناکارآمد و نالایق، نچسب و غیرجذاب، و یا دون پایه‌تر از دیگران هستید
  • نپذیرفتن مخاطره ی انجام کارهای جدید، از ترسِ ناکارآمدی و شرمنده شدن

درمان

بسیاری از افراد با اختلال شخصیت دوری‌گزین به دنبال درمان نیستند. زمانی این کار را انجام می‌دهند که اغلب مشکل خاصی در زندگیشان به وجود آمده باشد و درگیر عوارضی مانند افسردگی و اضطراب شده باشند و اگر  این مشکلات برطرف شود، آن‌ها معمولا درمان را قطع می‌کنند.

درمان اختلال شخصیت دوری‌گزین می‌تواند مانند معالجه دیگر اختلالات شخصیتی دشوار باشد؛ چون این ویژگی یک الگوی رفتاری ماندگار است و فرد مبتلا، اغلب به سختی نیازِ به کمک گرفتن از روان‌درمانی و اثربخش بودن آن را به رسمیت می شناسد.

متاسفانه، نگرش و دیدگاه افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی که به دنبال درمان نیستند، نسبتا ناامیدانه است - به طور معمول منزوی می‌شوند و از دوری کردن به عنوان تنها راهبرد مقابله استفاده می‌کنند.

از طرف دیگر، هنگامی که درمان با موفقیت انجام می‌شود، می‌تواند به کاهش عوارض و علایم و افزایش دامنه راهبردهای مقابله که فرد می‌تواند از آنها استفاده کند، منجر شود. فردی مبتلا به این اختلال احتمالا همیشه تا حدودی خجالتی خواهد بود، اما این مشکل دیگر بر افکار او تسلط نخواهد داشت.

صحبت درمانی

صحبت درمانی برای اختلال شخصیت دوری‌گزین شامل رفتار درمانی شناختی[۷] (CBT)، درمان روان‌پویشی[۸]، و طرحواره درمانی[۹] است. گروه درمانی[۱۰] و آموزش مهارت‌های اجتماعی نیز می‌توانند مفید باشند.

  • رفتار درمانی شناختی برای یادگیری نحوه تغییر الگوهای فکریِ ناکارآمد، مفید است.
  • هدف از درمان روان‌پویشی، آگاهی‌بخشی به این موضوع است که چگونه پیشامدها، رنج‌ و درد و درون‌ستیزی های قبلی می‌توانند در بروز عوارض در زمان حال دخیل باشند.
  • طرحواره درمانی برای معالجه اختلال شخصیت دوری‌گزین، یک رویکرد یکپارچه است که بر مبنای «رفتار درمانی شناختی» و نیز بسیاری از تکنیک‌های درمانی دیگر ایجاد شده است. تمرکز آن بر رابطه درمانی بین درمانگر و درمانجو به هدف بهبود عملکرد روزمره و کسب بینش برای تغییر، براساس درک پیشامدهای گذشته در زندگی و برنامه ریزی جدید و اجرای مجدد آنها بر اساس این بینش و شناخت می باشد.

در روش درمانی طرحواره، درمانجو چهار مفهوم اصلی را یاد می‌گیرد:

۱. چگونه طرحواره‌های ناهنجار تبدیل به الگوهایی شده اند که در سرتاسر زندگی تکرار می‌شوند. این الگوها در پنج حوزه طبقه‌بندی می‌شوند: قطع ارتباط و پذیرفته نشدن، اختلال در استقلال و عملکرد، محدودیت های تضعیف کننده، مسئولیت پذیری و ضوابط و معیارهای افراطی، احتیاط و خودداریِ بیش از حد.

۲. چه روش‌های مقابله‌ای در زمان کودکی یاد گرفته اند (به عنوان مثال: فرار، برخورد و مبارزه).

۳. چه الگوهای رفتاری برای مقابله با این اختلال مورد استفاده قرار گرفته شده اند و چرا مفید وافع نشده اند. (به عنوان مثال، کناره گیری، جدایی، پذیرش و تسلیم، نتبیه و تادیب).

۴. چگونه اسلوب مقابله ی سلامت بخشِ بزرگسالان را به وجود آورده و جوهره نیازهای عاطفی را برآورده کنند.

ویژگی اصلی طرحواره درمانی  "بازآفرینی نقش محدود والد"[۱۱] است که در آن درمانجو نیازهای کودکی اش را بیان می‌کند و یاد می‌گیرد که یک نمود والد[۱۲] سالم را ایجاد و نهادینه کند.

بکارگیری باز والدینی حد و مرزداری: ”باز والدینی حد و مرز دار” تامین نیازهای هیجانی بیمار از طریق یک درمانگر صمیمی، در محدوده مناسب و مشخص رابطه درمانی است؛ نیازهایی که از سوی والدین بیمار در دوران کودکی او ارضا نشده اند. ”باز والدینی حد و مرزدار” کمک می‌کند تا درمانگر با بروز هیجانات مثبت و پذیرا و با ملایمت خودافشایی کند تا بر نیازهای ارضا نشده دوران کودکی بیمار، غلبه کند. باز والدینی بدین معناست که درمانگر نسبت به بیمار حالتی پذیرا داشته و نگرش غیر قضاوتی را از خود نشان می‌دهد. خودافشایی در چارچوب باز والدینی حدومرزدار نقش کلیدی را بر عهده دارد. درمانگر بر اساس نوع طرحواره ناهنجار بیمار، احساسات، افکار و تجربیاتش را افشا می‌کند؛ مانند: ”من هم در دوران کودکی از مهر و محبتی زیادی برخوردار نبودم؛ به همین دلیل است که می‌دانم چقدر به دست آوردن این مهر و محبت مهم است”. در طول دوره‌ی درمان، بیمار رفتار درمانگر را به‌عنوان بخشی از بزرگسال سالم خود نهادینه می‌کند. در دو مطالعه آزمایشی تصادفی کنترل‌شده بر روی بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD)، شواهد به اثربخشی طرحواره درمانی در این بیماران اشاره داشتند. اگرچه هنوز هم نقش خودافشایی در طرحواره درمانی مورد مطالعه قرار نگرفته است، اما شواهد بر این دلالت دارند که این شیوه توان ویژه‌ای در کیفیت طرحواره درمانی و پیش‌بینی بهبود علائم بالینی دارد.

 دارو درمانی

در حالی که در حال حاضر هیچ دارویی به طور خاص برای اختلال شخصیت دوری‌گزین مورد تایید قرار نگرفته است، اگر فرد اختلالات مرتبط دیگری مانند افسردگی یا اضطراب دارد، ممکن است تجویز دارو برای کمک به درمان این علايم مفید واقع شود. برای مثال، داروهای ضد افسردگی می‌تواند برای بهبود وضعیت روحی و توانایی لذت بردن و کاهش علایم اضطراب مفید باشد و همچنین ممکن است حساسیت به رد شدن و عدم پذیرش را کاهش دهد.

شرایط مرتبط

اختلال شخصیت دوری‌گزین ممکن است همزمان با نارسایی‌های مختلف رخ دهد و با آنها همپوشانی داشته باشد؛ از جمله:

توصیه

اگر فکر می‌کنید، خودتان یا فردی از اطرافیان یا عزیزانتان ممکن است با علائم و عوارض اختلال شخصیت اجتنابی زندگی کند، مهم است که فرد را تشویق کنید که به دنبال کمک گرفتن باشد. بدون درمان‌های تخصصی مانند صحبت درمانی، بعید است که نشانه‌ها و عوارض این نارسائی و تاثیرات مرتبط آن‌ها بر روی مراودات و مناسبات، بهبود یابد.

[۱] Avoidant personality disorder (APD)
[۲] Social Inhibition
[۳] Fear of Rejection
[۴] Being a "people-pleaser"
[۵] Emotional Abuse
[۶] Social Anxiety Disorder
[۷] Cognitive-Behavioral Therapy (CBT)
[۸] Psychodynamic Therapy
[۹] Schema Therapy
[۱۰] Group Therapy
[۱۱] Limited Reparenting
[۱۲] Parent Voice
[۱۳] Social Anxiety Disorder 
[۱۴] Dependent Personality Disorder
[۱۵] Borderline Personality Disorder
[۱۶] Substance Abuse
[۱۷] Depression
[۱۸] Agoraphobia